در زیر تعدادی از خانواده های فسیل به اختصار ذکر
شده است :
بازوپایان ( براکیپود ها ) :
بازو پايان يا براكيوپودا از
مهمترين شاخه ي بي مهرگان بوده كه از نظر فسيل شناسي بسیار قابل اهميت مي باشند.
اين موجودات در تمامي دوران هاي زمين شناسي به جز پركامپرين يافت ميشوند .تمامي
انواع بازو پايان , دريايي بوده و در آبهاي شيرين ديده نمي شوند . اين موجودات
اكثراً در آبهاي كم عمق زندگي ميكنند . امروزه نيز اكثر بازو پايان از خط ساحلي تا
عمق 30 متر ديده ميشوند. البته چندين نمونه نيز وجود دارند كه در اعماق دريا زندگي
ميكنند . قسمتهاي نرم بدن اين موجودات همچون دوكفه ايها در دوكفه قرار گرفته است با اين تفاوت كه كفه ها در دوكفه
ايها مساوي بوده اما در براکیپودها يكي بزرگتر از ديگري است .
خارپوستان :
شاخه اي كاملا ًمستقل و متمايز از ساير
حيوانات مي باشند . از نظر بدني با هيچ يك از موجودات قابل قياس نبوده و با ظاهري
عجيب از قديم الايام توجه انسانها را به خود جلب كرده اند . تمامي انواع این
موجودات در آبهای شور زندگی می کنند و كاملاً دريايي اند . از نمايندگان اين
گروه ستاره هاي دريايي و توتياي دريايي با بدني خاردار مي باشند . اين بي مهرگان
داراي تقارن دو طرفي ويا اغلب تقارن پنج شعاعي اند. فسيل خارپوست براي نخستين بار در دوره كامبرين
ديده شده است . بدن خارپوستان داراي دهان و مخرج بوده و از دهان مركزي يك مجراي
گوارشي به سمت مخرج امتداد مي يابد همچنین خارپوستان داراي يك سيستم گردش آب
پيچيده مي باشند
.تاكنون حدود 8000 گونه زنده و 30000 گونه فسيل خارپوستان شناسايي شده است .
دوکفه ای ها :
نرم تناني هستند با تقارن دو جانبي كه خانه
خود را در دو کفه مساوی می سازند و بطور وسیعی در آبهای دریا خصوصآ در اعماق کم
100 تا 200 متری انتشار یافته اند . این موجودات اكثراً در آبهای شور دریا بر روی
رسوبات بصورت کف زی زندگی می کنند و گونه هایی از انواع در آبهای شیرین وجود دارند
. برخي از انواع دو كفه ايها بسيار بزرگ بوده با وزن تقريبي 200 كيلوگرم و طول
صدفي حدود یک و نیم متر و اما بسياري از انواع كه در نواحي عميق زندگي مي كنند از
2 تا 3 ميليمتر تجاوز نمي كنند . برخي از دو كفه اي ها مي توانند چوب يا سنگ سخت را
سوراخ كرده و در آن زندگي كنند. برخي ديگر در كف دريا در گل و ماسه سوراخ ايجاد
كرده و در آن زندگي مي كنند. تعدادي از انواع دو كفه ايها همچون پكتن و ليما
مي توانند فاصله كوتاهي را به سرعت شنا كنند . اما اكثراً در كف دريا آهسته حركت
ميكنند.
اسفنج ها :
از ساده ترين حيوانات چند سلولي دريا بوده كه
غالباً به صورت اجتماعي و به ندرت بصورت انفرادي ديده شده اند . اين موجودات
غالباً بدون بافت عصبي ، ماهيچه اي و حسي بوده و بدن آنها به گونه اي است كه ذرات
مواد غذايي بسيار كوچك را به داخل بدن مكيده و جذب مينمايند . فسيل اين موجودات از
اوایل دوره كامبرين بدست آمده و امروز نيز در درياها به وفور يافت ميشوند .
گونه هاي اين شاخه داراي اشكال متفاوت بوده و قطر آنها از چند ميلي متر تا چند متر
ميباشد . اسفنجها در آب شور زندگي ميكنند و در اعماق مختلف دريا ديده شده اند و
تنها يك تيره از اين جانوران در آب شيرين زيست مي نمايند.
تريلوبيت ها :
از جانوران شاخص پالئوزوئيك بوده اند
كه در حدود ۵۵۰ میلیون سال قبل ظاهر شده اند و در اواخر
دوران كهن يعني دوره ي پرمين كاملاً منقرض گشته اند. اين جانوران به
شاخه بندپايان متعلق بوده كه با داشتن بدني بند بند، پا ، شاخك و پوشش
سخت خارجي كاملاً از سایر موجودات متمایز بوده اند . اسكلت خارجي
تريلوبيتها از سه بخش سر ، سينه و دم تشكيل شده است
آمونیت ها ( سرپایان ) :
جانورانی منقرض شده از شاخه نرم تنان و رده سفالوپودا
می باشند که با توجه به سنگواره های بیشماری که از جانوران بدست آمده است می توان
گفت که این موجودات در اواخر دوره سیلورین یعنی در حدود 410 میلیون سال قبل ظهور
کرده و در پایان دوره کرتاسه یعنی حدود 65 میلیون سال قبل منقرض گشته اند . با
توجه به اینکه پاهای این موجودات بر روی سر قرار گرفته است ، این موجودات به سرپا
نیز مشهور بوده اند همچون هشت پایان و بلمنیت ها . شکل ظاهری این
موجودات سرپا شبیه به شاخ قوچ است و نام آمونیت از نام الهه مصر باستان آمون گرفته
شده است . شكل ظاهري آمونيت ها مانند ناتيلوس ها است با اين تفاوت كه خط درز در
ناتيلوس ها ملايم بوده اما در آمونيت ها چين خورده است. حجرات آمونيت ها
محدب و بطرف جلو و همچنين سيفن آنها از نوع سيفن
كناري است. صدف آمونيت ها داراي تقارن دو طرفي بوده و شكل ظاهري آنها متفاوت است. اندازه
صدف در آمونيت ها مختلف بوده چنانكه قطر برخي به 5/2 متر ميرسد و كوچكترين ها نیز
به اندازه يك عدس ميباشد
شكم پايان ( گاستروپودا ) :
امروزه به نام حلزون ها ميشناسيم . اين
مـوجودات با 105000 گونه متنوع ترين رده نرمتنان محسوب ميشوند كه اكثراً دريايي
بوده و در ابهاي كم عمق زيست مينمايند اما برخي از انواع در اعماق 6000 متري نيز
پيدا شده اند. گاستراپودها داراي سر ‚ دهان ‚ چشم يك يا دو جفت شاخك ‚ پا , محفظه محتوي روده و
مانتل ميباشند و مانتل صدف آهكي را ترشح ميكند . گاستروپود ها گياهخوار ‚
گوشتخوار و يا همه چيز خوار هستند
.
مرجان ها :
از جمله جانوران منحصر دريايي مي توان
مرجانها را نام برد كه به همراه شقايق دريايي و عروس هاي دريايي
همگي نماينده شاخه كنيداريا مي باشند . اين موجودات اكثراً مناطق كم عمق
دريا خصوصاً در عمق 80 تا 90 متري با آبي صاف و زلال و درجه حرارتي بين 25-28 درجه
را ترجيح ميدهند ، اما گاهي اوقات نيز ديده شده است كه برخي نمونه ها تا اعماق بيش
از 600 متري يافت شده اند
. تمامي
كنيداريا
ها گوشتخوارند
و از ريز پلانگتون ها و بقاياي حيواناتي كه به سطح آب مي ايند حتي ماهيها و نوزادان
آنها تغذيه ميكنند.
بلمنیت ها :
از سفالوپود هاي منقرض شده ميتوان
بلمنيتها را نام برد كه تا حدودي به اسكوئيد هاي امروزي شباهت داشته اند . بلمنيت
ها در پايان دوره كرتاسه یعنی در حدود ۶۵ میلیون
سال پیش منقرض شده كه ميتوان فسيلهاي اين موجودات را در دوره ژوراسيك و كرتاسه
به وفور ديد. اين جانوران سرپا بوده و داراي يك كيسه جوهر بوده اند. بلمنيت ها
داراي ده بازو همچون هشت پايان بوده و بر خلاف اسكوئيدها كه بازوهاي مكنده دارند
بلمنيت ها بازوهائي داشته كه حاوي چنگك هاي كوچك براي صيد طعمه بوده . اين جانوران
گوشت خوار بوده و از ماهيها و جانوران دريايي ديگر تغذيه كرده اند. اندازه بلمنيت
ها متفاوت بوده و بزرگترين فسيلي كه از اين موجودات بدست امده به طول 50 تا 60
سانتي متر بوده است . اكثر بلمنيت ها به يكديگر شباهت داشته. این جانوران به همراه
آمونيتها ، ناتيلوئيدها و گونياتيت ها مربوط به گروه سفالوپودها ميباشند.
منابع : ویکـی پدیـا ، گوهرنما ، پایگاه علـوم زمیـن